بیماری ماهیان آب شور (شناخت) – بخش اول

مارین ایک بیماری سفیدک (Cryptocaryon irritans) یکی از دو مورد شایع بیماری ماهیان آب شور است. بیماری شایع دیگر مخملک (Marine Velvet) است که توسط Amyloodinium ایجاد می شود. در این دو بخش برخی از زیست شناسی این انگل مژکدار را توضیح خواهم داد و درمان ها و داروهای متعدد و اکسیر هایی که ماهی شما را نجات میدهند را مورد بحث قرار می دهم، برخی از این راهکارها بسیار هزینه‌ بر هستند. امیدوارم به شما کمک کنم تا از میان انبوهی از داستان‌های غالباً اشتباه بتوانید بهترین و موثرترین درمانی را که برای نیازهای خاص و ماهی های شما مناسب است، بیابید.

قبل از این که در مورد درمان بیماری ماهیان آب شور تصمیم بگیرید باید نسبتاً مطمئن باشید که عامل عفونی ماهی چیست؟ عواملی چون ایجاد خراش و یا ساییده شدن در برابر تزئینات یا بستر، مشکلات تنفسی، افزایش لایه مخاطی، کم اشتهایی، رفتارهای شنای غیر عادی، باله های فرسوده، چشم های کدر و نقاط سفید نمایان نشان دهنده بیماری ماهی با عامل کریپتوکاریون می باشد. این نقاط مشخص معمولاً مانند دانه‌های کوچک نمک گیر کرده به بدن ماهی هستند. حتی با وجود تمامی این نشانه های خارجی، بهترین وسیله تشخیص دهنده عامل بیماری آزمایش میکروسکوپی از باله تازه جدا شده یا برشی از پوست یا گوشت ماهی می‌باشد. اما در حقیقت تعداد بسیار کمی از ما به دنبال این نوع یافتن تشخیص بیماری هستیم.

این نوع بیماری معمولاً با چندین محرک محیطی همراه است. تغییرات دمایی آب، قرار گرفتن در سطح بالای آمونیاک، نیتریت و یا نیترات، سطوح PH پایین، اکسیژن محلول کم و یا زیاد، همه از عوامل ایجاد کننده بیماری هستند. شما می توانید تمامی این عوامل را در یک دسته کلی استرس قرار دهید. اما به نظر من بهتر است که همه آن ها را به عنوان عوامل غیر طبیعی قلمداد کنیم. در حقیقت کریپتون کریون ها به ندرت وحشی و کشنده هستند.

حساسیت میزبان:

ابتلا به کریپتوکریون تعداد کمی از ماهیان را شامل میشود  یا به عبارت دیگر تنها تمامی ماهیان استخوانی در نواحی گرمسیری مبتلا به این عفونت میشوند. به نظر می‌رسد که ماهیان غضروفی (کوسه ها و سفره ماهی ها) در برابر این نوع عفونت مقاوم هستند اما هر چیز دیگر به این نوع عفونت حساس است. حتی اثبات شده است که انواع متفاوتی از ماهی های آب شیرین که در آب شور سازگار شده‌اند و یا ماهی های دریایی معتدل که در حد بالایی از دامنه حرارتی آن ها نگهداری می‌شوند به این عفونت آلوده می‌شوند.

هرچند که ممکن هست همه آن ها میزبان باشند ولی تجربه نشان داده است که قطعاً گروه‌های ماهی مشخص با درجه حساسیت بالا و پایین وجود دارند. در یک طرف این طیف مار ماهی ها هستند که مقاومت کلی به کریپتوکریون نشان داده اند و در طرف دیگر جراح ماهی ها هستند. بلو تانگ ها تاج پادشاهی ایک هستند، به معنای واقعی کلمه صدها عدد از این ماهی ها را مورد رسیدگی قرار داده ام، و به نظر تنها شاید به اندازه تعداد انگشتان یک دست، ماهی هایBlue Regal Tangs کاملاً  از این عفونت رها بوده اند. من همچنین گاو ماهی، باکس ماهی، ماهی بادکنکی را در فهرست حساسیت نسبتاً بالا قرار میدهم. به طور کلی، بقیه چیزی مابین این دو گروه هستند.

زیست شناسی:

چرخه زندگی انگل در هنگام ارزیابی درمان جالب و مهم است. مرحله ای که انگل به ماهی میچسبد تروفانت Trophont، نامیده می شود. تروفونت سه تا هفت روز (بسته به درجه حرارت) از ماهی تغذیه می کند و بعد از آن از ماهی جدا شده و تبدیل به چیزی میشود که protomont پروتومونت نامیده می شود.پروتومونت به بستر حرکت می کند و معمولاً به مدت دو تا هشت ساعت شروع به خزیدن در اطراف می کند، اما این بازه ی زمانی میتواند تا هجده ساعت بعد از این که پروتومونت ماهی را ترک میکند، به طول انجامد. زمانی که protomont به یک سطح میچسبد شروع به تخمک گذاری می کند که در این مرحله tomont تومنت نامیده میشود. بلافاصله بعد از آن تقسیم درون کیست به صدها انگل دختر که تومیت نامیده می شوند، شروع می شود. این مرحله ی غیر قابل سرایت از سه تا بیست و هشت روز طول میکشد.در طول این بازه زمانی، کیست انگل در انتظار یک میزبان است. بعد از این دوره ، تومیت ها از تخم بیرون آمده و شروع به شنا کردن می کنند و به دنبال یک میزبان ماهی می گردند. در این مرحله، آن ها ترونت نامیده می شوند و در عرض بیست و چهار ساعت باید میزبان خود را پیدا کنند وگرنه میمیرند. آن ها سطح پوست و بافت دستگاه تنفسی را ترجیح می دهند، سپس به تروفونت تبدیل میشوند و این روند را دوباره از سر میگیرند.

بسیاری از علاقمندان به اشتباه بر این باورند که ماهی خود را تنها با نیافتن حضور ایک مجدد در ماهی طی چند هفته از انگل درمان کرده اند. پیروی از پروتکل درمان کامل بسیار حائز اهمیت است. این اشتباه را انجام ندهید و به احساس امنیت نادرست اعتماد نکنید.انگل ها ممکن است در مرحله ای باشند که صرفاً برای حمله بعدی تکثیر میشوند. در طبیعت این نوع از مرحله باروری عظیم، تضمین میکند که چند نفر میزبان مناسب برای ادامه در چرخه را پیدا خواهند کرد. با این وجود در آکواریوم های ما، میزان عفونت نسبتاً زیادی وجود دارد.

یکی دیگر از مشاهدات جالبی که در تحقیقاتم در رابطه با زیست شناسی کریپتوکاریون ها یافته ام این است که تروفونت های بالغ میزبان را ترک می کنند و تومیت ها از ترونت/کیست در تاریکی خارج می شوند. یک ماهی که به طور تصادفی یک انگل ایک را به دست می آورد را تصور کنید. بعد از گذشت چند روز هنگامی که trophont  تروفانت به خوبی تغذیه شد، آماده می شود تا میزبان خود را از بین ببرد، اما تا زمانی که محیط تاریک شود منتظر می ماند. در همین حال ماهی در جایی از آکواریوم که مورد علاقه اش است، پنهان می شود و هر شب به همان محل می رود. حالا زمانی است که تروفونت ماهی را ترک و شروع به تخمک گذاری و تکثیر می کند. چندین روز تا چند هفته سپری می شود و ماهی هر شب به همان مکان می رود ولی در این لحظه صدها ترونت مسری به جستجوییک میزبان (قربانی) در همان محل می گردند. مطمئنم که برخی از شما فکر می کنید که این کاملاً شیطانی است. برخی دیگر زیبایی ساده آن را تحسین میکنند. برای من، این جریان تنها یک یادآوری است که چقدر تکامل و تطابق قابل توجه است.

با توجه به تمام این “برنامه ریزی”، به نظرم عجیب است که همه ترونت ها قادر به یافتن میزبان نیستند. در حقیقت، با توجه به شرایط آزمایشگاهی ایده آل، تنها بین 5 تا 20 درصد موفق می شوند، اما همین میزان حاکی از تعداد زیادی انگل است. با توجه به این نوع از سرعت سرایت و تولید مثل، تعداد کل انگل ها می تواند تا حدود ده بار در هر هفته افزایش یابد.

در خصوص طبقه بندی، کریپتوکاریون در حال حاضر یک نوع گونه انحصاری است (به این معنا که تنها یک گونه از این نوع وجود دارد). هر چند تحقیقات نشان می‌دهد که در حقیقت ممکن است چندین گونه ی متمایز وجود داشته باشد. حداقل چندین نوع مجزا از مناطق مختلف جغرافیایی وجود دارد. حتی اگر تفاوت آن ها به حد کافی قابل توجه نباشد که تشخیص این گونه های مجزا را تضمین کند. من و دوستانی که در این شغل هستند، تایید میکنیم هنگامی که ماهیان دریایی کارائیب با هند و اقیانوس آرام ترکیب میشوند افزایش چشمگیری در شیوع کریپتوکاریون ها و مرگ و میر ماهیان وجود دارد. این امکان وجود دارد که بروز این مشکلات در نتیجه این است که ماهیان غیر بومی که در یک سیستم امنیتی محدود رشد کرده اند در مقابل نوع بومی در مواجهه با نژاد نا آشنا از انگل قرار میگیرند.

داروی پیشگیری کننده

بهترین راه درمان بیماری ماهیان آب شور، پیشگیری است. تمام ماهیان جدید بایستی به مدت حداقل یک ماه قرنطینه شوند. بدین وسیله این اطمینان حاصل میشود که ماهیان سالم هستند و از طرفی این زمان را به آن ها میدهد تا از هر آسیب انتقالی خلاص شوند و به یک رژیم جدید عادت کنند. بعد از تاب آوردن در مقابل تغذیه ناکافی در خرده فروشان، عمده فروشان و یا ایستگاه های جمع آوری ماهی، وزن لازم را دوباره به دست آورند. بهترین اتفاق زمانی رخ خواهد داد که در یک محیط عاری از رقابت باشد.

نمونه ای از یک تانک قرنطینه

بهترین تانک قرنطینه از نظر من این است که کف عاری از مرجان یا شن و ماسه باشد و اقلامی که ساکن، بدون منفذ و  آسان برای تمیز کردن و پاکسازی شده  باشند. بخش های کوچک با ضخامت متفاوت از لوله PVC که برای محافظت بسیار مناسب است. سنگ زنده این معیارها را ندارد، در نتیجه استفاده آن ها را پیشنهاد نمیکنم. بهتر است که از مواد آهکی استفاده نشود، به این دلیل که آن ها مواد را جذب می کنند و با برخی از داروها تداخل دارند.
راشید در مطالعه شیوع بیماری های ماهی آب شور از جمله کریپتوکاریون ها در ماهی های (Epinephelustauvina) در یک ایستگاه آبزی پروری متوجه این موضوع شد که ماهی هایی که با بطری های بتونی نگهداری می شوند، معمولاً قربانی ایک می شوند، در حالی که آن هایی که با همان امکانات و مراقبت یکسان ولی با ظروف فایبر گلاس نگهداری میشوند کاملاً بدون هجوم ایک باقی میمانند. وی چنین استدلال کرد که مرحله کیست انگلی، جداره های مخزن فایبرگلاس محلی ناخوشایند است. هر چند که این فرضیه اثبات نشده است، اما بسیار جالب و قطعاً چیزی است که باید در نظر داشته باشید. حداقل این نوع نصب برای تمیز کردن و در صورت لزوم ضد عفونی کردن بسیار راحت است. من ترجیح می دهم که مخزن را با فیلتر های اسفنجی فیلتر کنم.
من معمولاً این کار را  در محفظه مخزن انجام می دهم بنابراین زمانی که لازم نباشد من می توانم مخزن قرنطینه را خالی کرده و در گاراژ بسته بندی کنم. بعضی افراد ممکن است در مورد فیلتر اسفنجی که به عنوان یک کارخانه “نیترات” عمل می کنند نگران باشند، اما مقدار نیترات تولید شده از یک فیلتر اسفنج نسبتاً کوچک باید نادیده گرفته شود.وقتی که من نیاز به استفاده از مخزن قرنطینه دارم فقط آب را از مخزن اصلی به داخل مخزن قرنطینه ریخته، فیلتر اسفنجی و بخاری (به طور کلی من 80 تا 82 درجه فارنهایت برای تسریع چرخه عمر هر انگل ها) را به آن وصل کرده و آن را آماده میکنم. شما همچنین ممکن است بخواهید یک پاورهد را برای تنظیم جریان آب برای ماهیان قرنطینه که نیازمند جریان متلاطم آب هستند قرار دهید.کل مرحله تنظیم کمتر از یک ساعت طول میکشد و با این کار شما در مصرف انرژی صرفه جویی میکنید و فضای کمی برای حفظ مخزن قرنطینه نیاز دارید. همچنین، خالی نگه داشتن مخزن قرنطینه وسوسه روشن کردن آن را به عنوان یک آکواریوم ماهی یا صخره ای کم میکند. اگر پمپی روی آکواریوم ندارید میتوانید از یک نوع فیلتر معلق مانند bio-wheel که خوب کار میکند، استفاده کنید و هر گاه نیاز داشتید میتوانید آن را به مخزن قرنطینه ببرید.

تنها اقدام احتیاطی این است که کارتریج فیلتر کربن فعال را هنگامی که از هر دارویی استفاده میکنید، خارج کنید. ترجیح و توصیه عمومی من این است که هرگز هیچ دارویی را به مخزن اصلی خود اضافه نکنید. با توجه به تجربه ای که دارم، بهترین راه حل این است که ماهی های بیمار شده را به یک قرنطینه برای درمان، منتقل کنید. این کار این اطمینان را به شما میدهد که هیچ کدام از دیگر ساکنین داخل مخزن مانند مرجان ها، باکتری ها، کرم ها، سخت پوستان، پاروپایان و یا میگو (mysid shrimp) تحت تاثیر قرار نمیگیرند. همچنین، اگر شما ماهی را بدون عفونت به مدت یک ماه در قرنطینه نگه دارید، مطمئن میشوید که انگل ایک و تخم های آن ها از بین رفته اند بدون این که میزبانی را یافته باشند. توجه داشته باشید که کریپتوکاریون ها نیاز به ماهی میزبان دارند. آن ها نمیتوانند چرخه زندگی خود را بدون سنگ، شن و ماسه، و یا بی مهرگان کامل کنند. برخی مردم بین مخازن قرنطینه و مخازن بیمارستان تمایز قائل میشوند. مخازن بیمارستان به گونه ای که در بالا گفتم طراحی شده اند و مخازن قرنطینه مانند مخازن نمایش هستند که عاری از ماهی های دیگر هستند و تنها ماهی بیمار در آن قرار دارد. من چنین تمایزی را بین این مخازن قائل نمیشوم و به همان نحوه ای که توضیح دادم ماهی های بیمار را قرنطینه میکنم. فرضیه بر این است که نگهداری ماهیان در یک محیط طبیعی استرس کمتری خواهد داشت و در نتیجه در مقابل بیماری ها مقاومت بیشتری از خود نشان میدهند. در صورت بروز بیماری در ماهی آن را برای درمان به مخزنی عاری از هر چیز اضافه ای انتقال دهید. هر چند این روش مزیت هایی دارد، داشتن دو مخزن فقط برای نگهداری ماهی به‌ صورت موقت چندان دردسر ساز نیست.

در مقاله بعدی به ادامه بحث و بررسی در خصوص بیماری ماهی آب شور خواهیم پرداخت.