مقدمه
پلانکتون ها از پایه ای ترین اجزای اکوسیستم های دریایی به شمار می روند و نقش حیاتی در پایداری زنجیره غذایی ماهیان آب شور دارند. این موجودات ریز که اغلب با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند، منبع اصلی انرژی در دریاها هستند و آغازگر انتقال انرژی از تولیدکنندگان اولیه به سطوح بالاتر غذایی محسوب می شوند. پلانکتون ها در لایه های بالایی آب زندگی می کنند و به طور مستقیم تحت تاثیر نور خورشید، دما و مواد مغذی قرار دارند. بدون حضور پلانکتون ها، ساختار زنجیره غذایی دریایی فرو می ریزد و بقای بسیاری از گونه های ماهی، بی مهرگان دریایی و حتی شکارچیان بزرگ تر با خطر جدی مواجه می شود. بررسی نقش پلانکتون ها نشان می دهد که چگونه موجوداتی میکروسکوپی می توانند بر جمعیت ماهیان بزرگ، پایداری ذخایر شیلاتی و حتی تعادل کل اکوسیستم اقیانوسی اثر بگذارند.
پلانکتون ها و انواع آن ها در محیط های دریایی
پلانکتون ها به طور کلی به دو گروه اصلی فیتوپلانکتون ها و زئوپلانکتون ها تقسیم می شوند که هر کدام نقش متفاوت اما مکملی در اکوسیستم های دریایی دارند. فیتوپلانکتون ها موجودات گیاهی و فتوسنتزکننده هستند که با استفاده از نور خورشید، دی اکسید کربن و مواد مغذی محلول در آب، انرژی شیمیایی تولید می کنند. آن ها نخستین حلقه زنجیره غذایی دریایی محسوب می شوند و پایه تمام سطوح بالاتر تغذیه ای را شکل می دهند. زئوپلانکتون ها شامل جانوران ریز شناور مانند سخت پوستان میکروسکوپی، لارو بی مهرگان و مراحل اولیه زندگی بسیاری از موجودات دریایی هستند که از فیتوپلانکتون ها یا دیگر زئوپلانکتون ها تغذیه می کنند. تعامل میان این دو گروه، جریان پیوسته انرژی و مواد غذایی را در اکوسیستم های آب شور تضمین می کند.
نقش فیتوپلانکتون ها به عنوان تولیدکنندگان اولیه
فیتوپلانکتون ها مهم ترین منبع تولید انرژی در اقیانوس ها به شمار می روند و نقش آن ها فراتر از تغذیه مستقیم موجودات است. آن ها با فرایند فتوسنتز، انرژی خورشیدی را به ماده آلی تبدیل می کنند و بدین ترتیب پایه تولید زیستی در دریاها را می سازند. هر تغییر در جمعیت فیتوپلانکتون ها می تواند تاثیر زنجیره ای بر تمام سطوح بالاتر غذایی داشته باشد. بسیاری از ماهیان آب شور به طور مستقیم از فیتوپلانکتون ها تغذیه نمی کنند، اما تمام انرژی مورد نیاز آن ها به صورت غیرمستقیم از این موجودات تامین می شود. کاهش یا شکوفایی بیش از حد فیتوپلانکتون ها می تواند تعادل اکولوژیکی را بر هم بزند و ساختار جمعیتی ماهیان را تغییر دهد.
نقش زئوپلانکتون ها در تغذیه ماهیان آب شور
زئوپلانکتون ها حلقه واسط میان تولیدکنندگان اولیه و مصرف کنندگان بزرگ تر هستند و نقش کلیدی در انتقال انرژی دارند. بسیاری از لاروهای ماهی و گونه های بالغ کوچک به طور مستقیم از زئوپلانکتون ها تغذیه می کنند، زیرا اندازه، تحرک و ارزش غذایی آن ها برای این مراحل بسیار مناسب است. زئوپلانکتون ها سرشار از پروتئین، چربی و عناصر ضروری هستند و به رشد سریع ماهیان کمک می کنند. در بسیاری از اکوسیستم های دریایی، فراوانی زئوپلانکتون ها تعیین کننده میزان موفقیت نسل جدید ماهیان است و کاهش آن ها می تواند باعث افت شدید ذخایر ماهی شود.
پلانکتون ها و رشد و بقای لاروهای ماهی
در مراحل ابتدایی زندگی، بیشتر ماهیان آب شور توانایی شکار طعمه های بزرگ یا فعال را ندارند و به غذای بسیار ریز، قابل دسترس و پرانرژی نیاز دارند. زئوپلانکتون ها بهترین و گاه تنها منبع غذایی مناسب برای این مرحله حساس محسوب می شوند. اگر در زمان تخم ریزی و رشد لاروها، تراکم پلانکتون ها کافی نباشد، میزان تلفات به شدت افزایش می یابد و تنها درصد کمی از لاروها به مرحله بلوغ می رسند. به همین دلیل، هماهنگی زمانی میان شکوفایی پلانکتون ها و چرخه تولیدمثل ماهیان اهمیت حیاتی دارد و یکی از عوامل کلیدی در پایداری جمعیت گونه های دریایی محسوب می شود.
تاثیر تغییرات محیطی بر پلانکتون ها و زنجیره غذایی
عوامل محیطی مانند دما، شدت نور، میزان مواد مغذی و الگوهای جریان های دریایی تاثیر مستقیمی بر رشد، ترکیب و پراکنش پلانکتون ها دارند. تغییرات اقلیمی، گرم شدن آب ها، آلودگی های شیمیایی و اسیدی شدن اقیانوس ها می توانند ترکیب گونه ای پلانکتون ها را تغییر دهند یا زمان شکوفایی آن ها را به هم بزنند. این تغییرات به صورت زنجیره ای به ماهیان منتقل می شود و ممکن است باعث کاهش منابع غذایی، تغییر الگوهای مهاجرت، کاهش موفقیت تولیدمثلی یا افت جمعیت برخی گونه های ماهی آب شور شود. در بلندمدت، این اختلالات می توانند ساختار کلی اکوسیستم های دریایی را دگرگون کنند.
نقش پلانکتون ها در پایداری اکوسیستم های دریایی
پلانکتون ها علاوه بر تامین غذا، نقش اساسی در چرخه های زیستی مهمی مانند چرخه کربن، نیتروژن و اکسیژن ایفا می کنند. فیتوپلانکتون ها با جذب دی اکسید کربن و تولید اکسیژن، به تنظیم ترکیب شیمیایی آب و حتی جو زمین کمک می کنند. سلامت جمعیت ماهیان آب شور به طور مستقیم به سلامت و پایداری جمعیت پلانکتون ها وابسته است. هرگونه اختلال در این سطح پایه، می تواند اثرات گسترده و گاه غیرقابل بازگشتی بر کل اکوسیستم دریایی بر جای بگذارد.
جمع بندی
پلانکتون ها ستون اصلی زنجیره غذایی ماهیان آب شور هستند و نقش آن ها بسیار فراتر از اندازه کوچکشان است. فیتوپلانکتون ها با تولید انرژی و زئوپلانکتون ها با انتقال آن به سطوح بالاتر، زمینه رشد، بقا و تولیدمثل ماهیان را فراهم می کنند. هرگونه تغییر در جمعیت پلانکتون ها می تواند پیامدهای گسترده ای برای ماهیان، شیلات و اکوسیستم های دریایی داشته باشد. شناخت این نقش اساسی، اهمیت حفاظت از محیط های دریایی، کنترل آلودگی ها و مدیریت پایدار اقیانوس ها را بیش از پیش آشکار می کند، زیرا سلامت ماهیان آب شور مستقیما به سلامت این موجودات میکروسکوپی وابسته است.
